Kleuterjuf Tine van basisschool Ursulinen in Mechelen is een echte pionier en heeft al twee jaar ervaring in een ‘kleuterklas van de toekomst’. Ze experimenteert nog elke week met de ruimte van haar klas. Monique Smeets was jarenlang een gepassioneerde kleuterleerkracht en is nu praktijklector en docent aan de Thomas More hogeschool Mechelen, waarbinnen ze ook mee nadenkt over het pedagogsiche luik van dit concept. Als partner in onderwijs werken ze samen met de firma Dox uit Lier die de inrichting van de kleuterklas van de toekomst heeft ontworpen.
1. Een goede basisopstelling is belangrijk.
“Werk de eerste drie weken met steeds dezelfde basisopstelling in je klas. Zet alles op één bepaalde plek. Wanneer jij en de kleuters het na een paar weken gewoon zijn, kan je de structuur langzaam loslaten,” vertelt Juf Tine uit ervaring. “Ook wanneer er dan een stressvolle periode of een chaotisch moment is, kan je weer even terugkeren naar deze basisopstelling, die geeft dan rust.”
2. Bouw samen met de kinderen een andere opstelling.
Klaar om een nieuwe inrichting uit te testen? Betrek de kinderen dan in dat traject. “Ik trok foto’s van elk meubel en tekende het eiland op ons mobiel bord. Stap voor stap mochten de kinderen een foto van een ander meubelstuk bij op het plan zetten, waarna we het meteen in de praktijk zetten. We evalueerden dan samen: staat dit meubel hier goed? Waar kan het eventueel nog beter? Dat zorgde voor enorm veel ondernemingszin en eigenaarschap bij de kinderen”, aldus juf Tine.
Docent Monique vult aan: “Ik zag kleuters die een wachtkamer bij de dokter bouwden met een paravent of een tussenscherm, enkele poefs en lage tafeltjes op wielen. De leerkracht stimuleerde de organisatie door een dobbelsteen te voorzien van afbeeldingen van elementen van de flexibele inrichting. Zowel leerkracht als kleuters namen initiatief om de speelplek in te richten. We stimuleren hiermee de zelfsturing, ondernemingszin en creativiteit. De taalontwikkeling en socio-emotionele ontwikkeling kwamen uitgebreid aan bod.”
Neem je als leerkracht te veel initiatief, dan maak je de kinderen afhankelijk van jouw aanbod. Uiteraard is het de bedoeling om vooraf goede afspraken te maken rond veiligheid en respect voor elkaar en het materiaal.
3. Maak je klas prikkelarm.
Weinig materiaal zorgt ervoor dat kleuters nog beter tot spelen komen.
Juf Tine: “Ik deed in het begin de helft van mijn speelgoed weg, ik borg het op buiten de klas. En ik ben nog niets gaan bijhalen, ik heb echt heel veel weggedaan. Je hebt als juf echt niet al dat materiaal nodig. ” Door te minimaliseren, hou je de klas rustig en dat zorgt voor veel meer speelimpulsen bij de kinderen.
4. Speel op kousen.
Juf Tine: “In mijn klas spelen we bijna altijd op kousen. Dat brengt de huiselijke sfeer mee, de kleuters nemen er meer door waar én de kinderen worden er ook rustiger van omdat er ook minder lawaai is. En het is gewoon ook veel leuker om op je kousen te spelen!”
5. Brainstorm samen met je kleuters over een thema.
Docent Monique: “Laat kleuters samen met jou brainstormen over een thema vanuit hun interesse en leefwereld. Teken, wat de kleuters willen doen en weten, op het mobiel bord en vul aan tijdens de dag of week. Zijn je kleuters nog niet voldoende taalvaardig? Via deze visualisatie kan je de gesproken taal verduidelijken en ondersteunen. Door deze speelse aanpak stimuleer je de ontluikende geletterdheid.”
Werk nadien a.d.h.v je brainstorm een weekrooster uit. Maak dit ook visueel, zodat kleuters de planning zelfstandig kunnen volgen. Op deze manier leren kleuters vooruitkijken in de tijd én achteraf weer terugblikken over wat ze hebben gedaan en hebben geleerd.
6. Speel mee
“Zet je als leerkracht zelf op het eiland en speel mee. Denk vanuit het perspectief van de kleuter. Ervaar zelf hoe de kinderen het ervaren. Wat heb ik als kind nog nodig? Het leerde mij alvast veel bij!”, aldus juf Tine.
7. Start vanuit een onderzoeksvraag.
Juf Tine ging onlangs aan de slag met de vraag: waar woont een vleermuis? “De kleuters ontdekten al snel dat een vleermuis niet in een huis woont. Dus gingen we op Google en in boeken op zoek naar foto’s van waar ze dan wel verblijven. Via video’s en foto’s gingen de kleuters dan zelf dingen halen om een vleermuizenverblijf te bouwen op het eiland. Het werd uiteindelijk een heel land van vleermuizen met grotten, lakens en zelfs een parasol!”
Durf als leerkracht het spel uit handen geven en kijk vanop een afstandje toe: zo kan je eventueel bijsturen waar nodig.
8. De grond is lava.
Juf Tine: “Een simpel idee dat spontaan van de kinderen kwam. We hebben alles wat we konden vinden in een lange slang achter elkaar: kussens, krukjes en zelfs de vensterbank werden gebruikt! Die laatste integreer ik sindsdien gewoon mee in mijn klasactiviteiten.”
9. Verleen autonomie waar het kan.
Docent Monique Smeets: “Af en toe heeft een kleuter tijd en ruimte nodig om tot rust te komen. Leer je kleuters om zelf een rustplek te organiseren waar je je alleen of met een andere kleuter kan afzonderen. Zo zagen we een kleuter die het initiatief nam om een callcenter te bouwen voor zichzelf. Als anderstalige nieuwkomer heeft hij veel nood aan veiligheid, hij maakte die plek voor zichzelf.”
Door deze time-in kon hij voldoende leerkansen opnemen en bleef hij verbonden met de klas, de leerkracht en de andere kleuters.
10. Bereid een activiteit voor door middel van het beschikbare materiaal en inrichting.
“Binnenkort ga ik met mijn klas naar de zoo van Antwerpen. Als voorbereiding maken we met alle kleuters slangen van al het materiaal dat we in de klas gebruiken: slangen van boeken, van kookgerei, van treinsporen,… “, legt juf Tine uit. “Of nadat de schoolfotograaf langskwam, bouwden de kleuters zelf een fotostudio na en trokken ze foto’s met de iPad.”
Docent Monique valt bij: “Spreek met het schoolteam af om duurzaam spelmateriaal aan te kopen en organiseer een uitleensysteem in je school. Voorzie een wand of een kleine ruimte in de school met doorschijnende opbergdozen met spel- en kosteloos materiaal. Leg er een schrift bij waar je kan vermelden wat je uitleende en wanneer je het terugbrengt. Ontwikkel als team een visie over duurzaamheid en respect voor materiaal. Maak goede afspraken zodat het materiaal tijdig wordt teruggebracht en aangevuld indien nodig. Op termijn spaar je geld uit en win je bewegingsruimte in je eigen klas.”
“De kleuterklas van de toekomst is heel tof om mee te werken, je moet er wel in meegaan en veel durven experimenteren. Daarnaast is ook structuur heel belangrijk: ik heb een keuzesysteem uitgewerkt om ervoor te zorgen dat het voor iedereen ook duidelijk is wie waar mee bezig is”, vertelt Tine nog.
“Verlies ook je eigenheid niet als leerkracht. Een nieuwe klas betekent niet dat je jezelf niet meer kan zijn. Wat zijn jouw talenten? Steek die gewoon mee in je klas, een paar meubels veranderen je niet als persoon! Ik zou de klas alvast nooit meer willen afgeven.”